Ở xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam hiện còn lưu giữ một ngôi nhà gỗ 16 cây cột lim mái ngói, với nhiều hoa văn họa tiết tinh xảo. Ngôi nhà dù đã trải qua hơn 100 năm với nhiều đời chủ… và nhiều lần “chết hụt” nhưng vẫn lưu giữ những đường nét cổ kính, kiến trúc tinh tế và vương vấn hơi thở của thời đại trong từng cảnh vật. Đó chính là ngôi nhà “Bá Kiến”, nguyên mẫu trong tác phẩm “Chí Phèo” của cố nhà văn Nam Cao.

Nét độc đáo của ngôi nhà Bá Kiến

Cách trung tâm thành phố Phủ Lý (Hà Nam) chừng 40 km theo đường tỉnh lộ, xóm 11, xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, Hà Nam (xưa kia gọi làng Đại Hoàng, xã Nhân Hậu, Phủ Lý Nhân – Hà Nam) là quê hương của cố nhà văn Nam Cao – tác giả viết nên tác phẩm để đời “Chí Phèo” với những nhân vật nổi tiếng “Chí Phèo – Thị Nở – Bá Kiến”. Thế nhưng, ít ai biết đến câu chuyện thăng trầm xung quanh ngôi nhà “Bá Kiến” thực, vốn là nguyên mẫu trong tác phẩm xuất sắc “Chí Phèo” của cố nhà văn này.

Tham khảo:

Ngôi nhà từng thuộc sở hữu của ngụy viên Bắc Kỳ Bá Bính. Bá Bính tên thật là Trần Duy Bính (không rõ năm sinh, mất năm 1946) được cố nhà văn Nam Cao tiết lộ chính là nguyên mẫu nhân vật Bá Kiến trong tác phẩm “Chí Phèo”.

Nằm ngay sát bên con đường đất liên thôn ở xóm 11 xã Hòa Hậu, ngôi nhà Bá Kiến tọa lạc trên một khu đất rộng khoảng 900 m2, cửa theo hướng Tây – Nam. Được thiết kế theo kiểu nhà của người Bắc Bộ những năm đầu thế kỷ XX, ngôi nhà vẫn giữ nguyên sự giản dị nhưng lại tinh tế trong từng đường nét.

Mặt trước sân của ngôi nhà lát hoàn toàn bằng gạch nung rơm nên rất bền, cho đến ngày nay vẫn chưa hề hư hỏng.

Xem thêm:

Mái nhà cũng lợp bằng duy nhất một loại ngói ta theo kiểu bít đốc với hai đầu vuông giật cấp, đúng kiến trúc của những ngôi nhà Bắc Bộ xưa kia.

Kiến trúc độc đáo trong từng đường nét của căn nhà

Dừng chân ở phía trước ngôi nhà, du khách sẽ thấy một bể nước hình chữ nhật khá lớn, đây được coi là công trình xây dựng lên để hợp với phong thuỷ của ngôi nhà.

Thời hoàng kim nhất, nhà Bá Kiến sở hữu những đồ vật có giá trị như: tranh, ảnh, hoàng phi, câu đối cổ… nhưng do một số đời chủ mà đã bị bán đi.

Ngôi nhà cũng nhiều lần “chết hụt” với ý định mang ra xẻ gỗ, bị giặc Pháp đốt, tuy nhiên may mắn đã được ngăn cản kịp thời, vậy nên, ngay nay, đây vẫn là chứng tích lịch sử đáng giá cho chúng ta tìm hiểu và chiêm ngưỡng. Xem ngay món cá kho Bá Kiến nổi tiếng nhất Việt Nam tại https://dacsanbakien.com/san-pham/ca-kho-ba-kien/

Thăng trầm qua 7 đời chủ nhân

Tính đến nay, nhà Bá Kiến đã trải qua 7 đời chủ với những thăng trầm chưa thể lý giải.

Người đầu tiên xây dựng ngôi nhà đó là cụ Cựu Hanh – Cụ được người đời biết đến là lái buôn giàu có nổi tiếng khắp vùng Nam Đồng bằng Sông Hồng lúc bấy giờ. Để xây dựng được ngôi nhà kiên cố với lối kiến trúc tỉ mỉ trong từng đường nét, cụ đã thuê một nhóm thợ hơn 20 người ở Phủ Lý Nhân và làm ròng rã trong gần 1 năm mới hoàn thành. Vậy nên, cho đến ngày nay, ngôi nhà Bá Kiến vẫn giữ được gần như nguyên bản dù trải qua biết bao thăng trầm, biến cố lịch sử.

Mái lợp ngói ta theo kiểu bít đốc với hai đầu vuông giật cấp

Chủ nhân tiếp là cụ Trần Duy Xầm (con trai của cụ Cựu Hanh). Sau khi cụ Cựu Hanh mất đi có để lại ngôi nhà cho con trai thừa kế. Tiếp sau đó, cụ Xầm qua đời, ngôi nhà tiếp tục được giao lại cho con trai của cụ Xầm là Cựu Cát.

Đến đời của Cựu Cát do ăn chơi , rượu chè mà Cựu Cát phải vay nợ tiền nhà nguỵ viên Bắc Kỳ Bá Bính. Bá Bính đã mua lại ngôi nhà từ Cựu Cát để làm nhờ thờ. Lúc bấy giờ, Bá Bính đang làm quan to, đất đai của ông ta mở rộng bằng gần nửa làng Đại Hoàng nên luôn tấp nập kẻ hầu người hạ, việc mua lại ngôi nhà bề thế của Cựu Cát không là vấn đề quá lớn.

Ngôi nhà Bá Kiến vẫn mang những nét cổ kính, xưa cũ độc đáo

Sau khi Bá Bính mất đi, ngôi nhà Bá Kiến lại theo truyền thống cũ “cha truyền con nối”, gia sản này để lại cho người con trai là Trần Duy Tảo, còn được biết đến với tên gọi khác là Binh Tảo. Nhưng vốn bản tính cờ bạc, rượu chè, Binh Tảo đã đem đồ đạc trong nhà bán hết để ăn chơi, khi đồ đạc đã hết, nhà Bá Kiến thêm một lần nữa sang tên đổi chủ.

Chủ nhân tiếp theo của ngôi nhà là cụ Cai Hậu, thời bấy giờ cụ đã bỏ ra 4.500 đồng (khoảng 20 cây vàng lúc đó) để mua lại căn nhà. Về sau ông Trần Hữu Hoà (cháu cụ Cai Hậu) nhận quyền sở hữu ngôi nhà và tiếp tục sinh sống ngay trong chính ngôi nhà Bá Kiến đã qua rất nhiều đời chủ nhân.

Năm 2007, UBND tỉnh Hà Nam quyết định muốn lưu giữ căn nhà nên tiến hành mua lại từ bà Trần Thị Sâm (vợ ông Hoà) với giá 700 triệu đồng.

Ngôi nhà vẫn giữ gần như nguyên vẹn dù đã trải qua bao đời chủ

Dù trải qua 7 đời chủ, đi qua biết bao thăng trầm của lịch sử nhưng căn nhà vẫn còn được giữ gần như nguyên vẹn. Căn nhà 3 gian bề thế với 16 cột gỗ lim, mỗi cột gỗ đều có đế bằng đá tảng xanh vững chắc vẫn sừng sững giữa làng như chứng tích lịch sử của một thời hoàng kim, như niềm hãnh diện của làng Vũ Đại.